Obrona konieczna, jak nie zostać podwójnie pokrzywdzonym

Choć obrona siebie, bliskich i majątku w przypadku niespodziewanego ataku jest instynktownym odruchem i wydaje się być czymś naturalnym, w praktyce potrafi budzić kontrowersje i niejasności. Prawo chroni życie i zdrowie każdego człowieka, w większości przypadków zakazując stosowania siły, w określonych wyjątkach jest to jednak dopuszczalne i to wszelkimi dostępnymi środkami, także z naruszeniem nietykalności cielesnej. Mowa o obronie koniecznej. Jakie sytuacje to w świetle prawa obrona konieczna? Kto działa w obronie koniecznej? Jaki jest jej zakres? Warto zapoznać się z przepisami prawa, aby w niespodziewanej sytuacji nie ściągnąć na siebie dodatkowych problemów.

Co to jest obrona konieczna w świetle prawa

Co to jest obrona konieczna w świetle obowiązujących przepisów? To tzw. kontratyp – czyli sytuacja, w której nie podlega karze czyn zabroniony w normalnych okolicznościach. Jeżeli chodzi o prawo karne, obrona konieczna jest zdefiniowana w artykule nr 25 Kodeksu Karnego, zgodnie z którym „nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem”.

Jak należy rozumieć ten przepis? Przede wszystkim – obrona nie jest przestępstwem, o ile będzie chronić przed:

bezprawnym atakiem (czyli nadchodzącym przestępstwem, nie uprawnionym działaniem, które nieuchronnie nastąpi),
bezpośrednim zamachem – czyli obrona następuje w odpowiedzi na sytuację, nie jest odłożona w czasie (ani wcześniej, ani później). Stan zagrożenia nie jest włączony w tę definicję.

Na co jeszcze warto zwrócić uwagę? Możemy zastosować obronę konieczną nie tylko w walce o swoje życie. Ustawodawca mówi o wszystkich dobrach chronionych prawem. To przede wszystkim życie i zdrowie, ale także własność.

Obrona konieczna przykłady

Jak litera prawa przekłada się na rzeczywiste sytuacje? Najlepiej wyjaśniają to przykłady, jak działa obrona konieczna. Działanie w obronie koniecznej zawsze musi stanowić próbę odparcia bezpośredniego ataku. To może być np.:

pozbawienie życia lub spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu osoby, która nas zaatakowała (przy czym nie może być mowy wyłącznie o groźbach, tylko o próbie dokonania zamachu),
naruszenie nietykalności cielesnej osoby, która zaatakowała fizycznie,
próba odstraszenia, także fizycznego, złodzieja znajdującego się na posesji lub uniemożliwienia wejścia na tą posesję.

Szczególnie chroniona pod kątem prawnym jest obrona konieczna w domu. Gdy tylko przestępca naruszy mir domowy – wystarczy, aby wtargnął na posesję, obrona jest dozwolona. W tym przypadku niezwykle rzadko zdarza się stwierdzenie przekroczenia granic obrony koniecznej.

Przekroczenie obrony koniecznej przykłady

Zakres obrony koniecznej powinien być też współmierny do zagrożenia – to można wyczytać z paragrafu 3. artykułu 25. Kodeksu Karnego: „Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc, chyba że przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące”. Nie oznacza to jednak, że obrona nie może być silniejsza niż atak – ma służyć własnej ochronie, jednak warto brać pod uwagę, że groźba utraty życia ma zupełnie inne znaczenie niż groźba kradzieży np. sprzętu z budowy.

W sytuacji ataku trudno jednak kalkulować, jaka forma obrony będzie zgodna z prawem. Dlatego w Kodeksie Karnym znalazł się także zapis: „nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu”. Prawo przewiduje sytuację, że w chwili obrony, logiczny osąd może być przyćmiony nagłością wydarzeń i strachem.

W temacie przekroczenie obrony koniecznej – przykłady dotyczą także sytuacji, gdy nie można mówić tak naprawdę o bezpośrednim zamachu. Jak to rozumieć? Jeżeli np. właściciel domu obawiając się możliwego włamania podłączyłby napięcie elektryczne do ogrodzenia, a złodziej zostałby porażony prądem i zmarł – właściciel podlegałby karze. Dlaczego? Ponieważ właściciel reagował tu na swoją obawę, a nie na bezpośredni atak. To nie znaczy, że osoba zagrożona musi czekać na pierwszy cios, ale samo przewidywanie, że w przyszłości coś się może wydarzyć nie wystarczy jako uzasadnienie obrony koniecznej.

Odniesienie do: Art. 25; Roz. III, Kodeks karny, Wyłączenie odpowiedzialności karnej